Kayıp Bitki Silphium

Ferula ailesiinden, Genus Umbelliferae.
Latince sirce, laser, laserpitium, or lasarpicium’dur.
Grekçe σιλϕιον (silphion), bazı kaynaklarda opos ve kaulos isimlerinin de kullanıldığı görülmektedir. Kaulos, dal; silphion ise reçinedir.

Silphium’un Bronz Çağı’ndan itibaren Libya’dan ithal edildiği ve Girit’te de olduğu düşünülmektedir. Sir Arthur Evans, Girit’teki Knossos’ta bulunan M.Ö.2000’lere ait yazıtlarda silphiumun geçtiğini bildirmektedir. Theralılar’a göre “silphium bitkisi”, Kyrene’nin kuruluşundan 7 yıl önce görülmüştür (M.Ö.638’de) ve bunun, Libya’daki ilk “Theralı uygulama” olduğu düşünülmektedir.

image.jpeg

M.Ö.6. yüzyılda, Solon’un şiirlerinde konu edilmiştir. Ünlü tarihçi Herodotos (M.Ö.484-430/420) Historia (Tarih) isimli eserinde, Libyalılar’ı anlatırken “Bunların komşuları Giligam’lılardır … yalı boyunda Menelaos Limanı ve Aziris vardır, Kyreneliler orada da oturmuşlardır. Silphium tarlaları buradan başlar ve Platea Adası’ndan Syrtis’e kadar uzanır” ve yine başka bir kısımda: “Gen orada Silphium tarlalarında gelincik bulunur…” demektedir.

image.jpeg



Kyrene’deki silphium ticaretini gösteren en güzel eserlerden biri, “Arkesilaos kasesi”dir (M.Ö.560-550). Kasenin içinde Kral Arkesilaos II oturuken, karşısında işçiler ise çuvallara doldurdukları silphium bitkilerini tartmakta ya da bir kenara istiflerken görülmektedir.

Grekler, bu bitkinin Apollon’un bir hediyesi olduğuna inanmışlardır. Mısırlılar ve Romalılar ise, bu bitkiyi aşk ve seksüellikle ilişkilendirmişlerdir. Mısır’da “Ib” olarak bilinen sembol kalp ile ilişkilidir ve silphium bitkisinin tohumlarının kalp biçiminde olduğu görülmektedir. Başta Hellas ve Roma olmak üzere, bütün Akdeniz kıyılarında sıklıkla kullanılan bir bitki olmuştur. Tarımı yapılmamış; M.S.1. yüzyılda soyu tükenmiştir. Plinius, silphium’un değerinin gümüşle ölçüldüğünü belirtmektedir. Soyu tükendikten sonra Asia’da alternatifi olarak, diğer bir aromatik bitki “Asafoetida” kullanılmıştır.


image.jpeg

Hippokrates (M.Ö.460-370), silphiumun İonia ve Peloponnessos’ta çok sefer yetiştirilmeye çalışıldığından fakat bunun mümkün olmadığından söz etmektedir. Botaniğin babası Theophrastos (M.Ö.371-287) Historia Plantarum’da, Plinius (M.S.23-79) Naturalis Historia’da bu bitkiden söz etmişler ve silphiumu ferula, thapsia, and narthex’ten özellikle ayırmışlardır. Strabon, Theoprastos ve Plinius, yarı çöl olan Kuzey Afrika kıyılarında Kyrene’de bu bitkinin yetiştiğinden söz ederler.